O Górach Opawskich

GÓRY OPAWSKIE – ZLATOHORSKÁ VRCHOVINA

Położenie, podział i granice pasma

Góry Opawskie to najdalej na wschód wysunięte pasmo polskich Sudetów. Leżą na południu woj. opolskiego przy granicy z Czechami na terenie powiatów: nyskiego, prudnickiego i głubczyckiego. Od zachodu graniczą z Przedgórzem Paczkowskim, zaś od wschodu i północnego wschodu sąsiadują z Płaskowyżem Głubczyckim. W Czechach nazywane są Zlatohorską Vrchoviną, która jest traktowana jako część Jeseników. Najwyższym szczytem całego pasma jest Příčný Vrch (975 m), natomiast po polskiej stronie Biskupia Kopa (890 m) będąca jednocześnie najwyższym punktem woj. opolskiego. 

W Górach Opawskich wyróżniamy kilka masywów: 

• od zachodu Góra Parkowa z Przednią (495 m), Średnią (543 m) i Tylną Kopą (535 m) oraz z Skalną Górą (461 m), w pobliżu Głuchołaz,

• w środku najwyższe z Biskupią (890 m), Srebrną Kopą (785 m), Zamkową Górą (571 m) oraz Szyndzielową Kopą (533 m),

• od północy ograniczają przełom Złotego Potoku szczyty Olszak (452 m) i Krzyżówka (427 m),

• Las Prudnicki z najwyższym szczytem Długota (457 m) oraz Kobylica (395 m), Okopowa (388 m), Kraska (391 m), Zbylut (353 m), Sępik (354 m), Święta (353 m), Kapliczna (320 m), Kozią Góra (316 m),

• Las Trzebiński z najwyższym szczytem Lipowiec (370) oraz Gajną (356 m), Muflonem (312 m), Dębową Górą (298 m) oraz Kłobuczkiem (303 m),

• od wschodu Masyw Granicznej Góry (541 m) zapomniana i odizolowana część Gór Opawskich w powiecie głubczyckim, z Gołębią Górą (485 m), Cygańską Górą (475 m) i Kocią Górą (462 m)

Zlatohorska Vrchovina

Południowa, bardziej rozległa i wyższa część Gór Opawskich znajduje się po czeskiej stronie. Tam nazywana jest Zlatohorską Vrchoviną i leży w dwóch krajach (województwa) ołumunieckim i morawskośląskim.. Granica południowa i zachodnia pomiędzy Górami Opawskimi a Jesenikami i Górami Rychlebskimi biegnie następująco: na zachodzie opiera się ona na Białej Głuchołaskiej, na południu biegnie za Rejvizem wzdłuż Vrchovištnego Potoku, Bublavego Potoku i Černej Opavy, a następnie wzdłuż Opawicy. Na wschodzie Zlatohorska Vrchovina na linii Mesto Albrechtice – Třemešná – Vysoka przechodzi w Osoblažský výběžek (cypel/worek osobłodzki) z malowniczo pofałdowanym krajobrazem i wzniesieniami do 500 m.n.p.m.

W Zlahohorskiej Vrchovinie wyróżniamy masywy:
• najwyższy i długi masyw Příčnego Vrchu (975 m) z Výr (798 m), Zámeckým Vrchem (702 m) oraz Lysym Vrchem (670 m).

• rozległy masyw Solnej Hory (868 m) i Kravi Hory (725 m) z wieloma kulminacjami, m.in Kutnym Vrchem (868 m), Hřebennym (775 m), i Jindřichovą Vychlidką (794 m)


• masyw Zlatgo Chlumu (890 m) i Bilych skal (922 m) z Bleskovcem (871 m), Orlim Vrchem z wsią Rejviz (774 m) i Zameckim Pahorkiem (868 m)

•masyw Větrnej (800 m) i Małej Kopy (772 m)

• kilka innych małych masywów i odizolowanych wzniesień

Krajobraz

Zbliżając się do Gór Opawskich od północy naszym oczom ukazują się wyrastające z równiny Śląskiej wzniesienia z najbardziej dominującą w krajobrazie potężną sylwetką Biskupiej i Srebrnej Kopy. Za nimi na dalszym planie widoczne są szczyty Jeseników. Mimo, że Góry Opawskie nie są górami wysokimi oferują duże i zróżnicowane walory krajobrazowe. Przedgórze i niższe partie pokryte są pofałdowanymi polami uprawnymi i łąkami, wyżej zaś wzniesienia i szczyty górskie porasta las. Rzeki odwadniające stoki górskie tworzą tu malownicze przełomy tj. Przełom Białej Głuchołaskiej w Głuchołazach czy Przełom Złotego Potoku w Pokrzywnej i Jarnołtówku, który możemy podziwiać ze skalnych punktów widokowych na Skałach Karolinkach.

Krajobraz czeskiej części Gór Opawskich różni się od polskiej części. Góry są wyższe, doliny głębokie, a stoki i grzbiety górskie w wielu miejscach pokrywają rozległe i malownicze łąki z pastwiskami dla bydła i owiec.

Pastwiska na Kravi Horze, w oddali Beskid Morawsko-Śląski

Pastwisko koło Zlatych Hor, w oddali Biskupia Kopa 

Pastwisko na Ovcackim vrchu, w tle Ondřejovice, Podlesie i Tylna Kopa

Najgłębsze doliny tworzą tutaj rzeki: 

- Osobłoga: dolina między masywem Srebrnej i Biskupiej Kopy a masywem Kravi i Solnej Hory z czterema miejscowościami: Petrovice, Janov, Jindřichov i Arnultovice

- Złoty Potok: w górnym biegu rzeki dolina między Biskupią Kopą i Vetrną a Příčnym Vrchem z licznymi pozostałościami górnictwa złota działającego tu do lat 90. XX w. tj. hałdy, szyby i osadniki oraz z miasteczkiem Zlate Hory.

- Bystry Potok: głęboka dolina pomiędzy Biskupią Kopą a Srebrną Kopą, Zamkową Górą i Szyndzielową Kopą, częściowo objęta jest rezerwatem przyrody "Cicha Dolina", u końca doliny znajduje się polana z ołtarzem polowym.

- Opawica: dolina oddzielająca Góry Opawskie (masyw Kravi i Solnej Hory) od Jeseników z miejscowościami tj.: Heřmanovice, Komora, Holčovice i Hynčice.

- Biała Głuchołaska: dolina oddzielająca Góry Opawskie (masyw Zlatego Chlumu) od Gór Rychlebskich (Złotych) z miejscowościami: Jesenik, Česká Ves, Písečná i Mikulovice.

- Olešnice: głęboka dolina pomiędzy masywem Příčnego Vrchu a Ostrym i Zameckim Pahorkiem z miejscowościami Horní Údolí, Dolní Údolí oraz skansenem górnictwa złota Zlatorudne Młyny.

W krajobrazie najwyższej partii Gór Opawskich do niedawna dominował ciemny bór świerkowy. Monokulturowy las sztucznie nasadzony w XIX w. zastąpił naturalne dla tego obszaru lasy jodłowo-bukowe. Niestety świerki kilka lat temu uległy zmianom klimatycznym. Niedobór wody, łagodne zimy, suche gorące lata doprowadziły do rozprzestrzenienia się kornika, gwałtownego obumarcia lasu i koniecznej wycinki. Aktualnie wyręby porasta już mieszany młodnik, bardzo pospolicie występująca naparstnica purpurowa oraz połacie traw, zmieniające kolor na złoty w drugiej połowie lata. Powstał nowy typ krajobrazu tzw. „połoniny” z pięknymi widokami na bliższe i dalsze okolice. Najbardziej rozległe występują w masywie Solnej i Kravi Hory oraz na Srebrnej Kopie.

Na wylesionych stokach najwyższych partii Gór Opawskich po dwóch stronach granicy pojawiły się bardzo dobre warunki dla fanów dalekich obserwacji. Zarówno Biskupia jak i Srebrna Kopa posiadają ogromny potencjał obserwacyjny. Są to jedyne miejsca w polskich Sudetach skąd można zobaczyć Tatry Zachodnie! (210 km). Oprócz Tatr zobaczymy m.in. na zachodzie i południu Karkonosze ze Śnieżką (130 km), inne sudeckie pasma tj. Góry Sowie, Góry Kamienne, Góry Stołowe czy Góry Złote i Jeseniki. Na północy miasto Wrocław, sporą część woj. opolskiego oraz Górnego Śląska. Na wschodzie Beskidy: Beskid Mały, Beskid Śląski, Beskid Morawsko-Śląski, Beskid Żywiecki z Babią Górą (170 km) oraz wspominane wcześniej Tatry Zachodnie. 

Tatry Zachodnie -210 km

Karkonosze - Śnieżka - 131 km

Walory krajobrazowe Gór Opawskich to także liczne stare ślady po działalności górniczej: wydobyciu złota czy kamienia do budowy domów i dróg. Do najbardziej malowniczych możemy zaliczyć: Grotę Góralską na promenadzie nad Białą Głuchołaską w Głuchołazach-Zdroju, Żabie Oczka w Pokrzywnej i na Kobylicy w Lesie Prudnickim ze stromymi skalnymi ścianami, Piekiełko pod Bukową Górą koło Jarnołtówka oraz najciekawszy Gwarkowa Perć z 36-stopniową metalową drabiną do wspinania się, jedyną taką w Sudetach, przez którą biegnie niebieski szlak z Pokrzywnej. Po stronie czeskiej najwięcej śladów górniczych posiada Příčny Vrch są to liczne zapadliska (największe Velke Pinky) oraz podziemne sztolnie.

Budowa geologiczna 

Góry Opawskie jak i całe Sudety zostały wypiętrzone podczas orogenezy hercyńskiej. Wtedy nastąpiła metamorfoza wcześniej powstałych skał osadowych i wulkanicznych oraz intruzje skał magmowych, głównie granitów. Obecnie występuje tu bardzo duża różnorodność skał ukształtowanych na przestrzeni milionów lat. Tereny te kilkakrotnie zalewało morze (ostatni raz w trzeciorzędzie). Stanowiły brzeg morski, o czym mogą świadczyć ślady klifowego brzegu na stokach Szyndzielowej Kopy. Obecny wygląd Gór Opawskich zawdzięczamy dwóm zlodowaceniom. Pierwsze z nich „krakowskie” sięgało do około 500 m.n.p.m., kolejne zatrzymało się na przedgórzu mniej więcej w okolicy Charbielina, Szybowic i Prudnika. Dzięki nim rzeki zmieniły swój bieg, kształtując nowe głębokie doliny tj dolina Złotego Potoku, Bystrego Potoku czy Osobłogi. Powstały także piękne przełomy rzeczne Przełom Złotego Potoku, który oddzielił Czapkę oraz Krzyżówkę i Olszak od masywu Biskupiej Kopy oraz przełom Białej Głuchołaskiej, który oddzielił Grędówkę i Górę Grodową od masywu Góry Parkowej w Głuchołazach.

Najciekawsza pod względem geologicznym jest Góra Parkowa, która zbudowana jest z łupków łyszczykowych, łupków kwarcytowych, i kwarcytu. Na pn-zach. stokach Przedniej Kopy występują najstarsze warstwowane gnejsy pochodzące sprzed miliarda lat. W średniowieczu wydobywano tutaj złoto, o czym świadczą liczne szyby i sztolnie np. Grota Góralska i  Sztolnia Trzech Króli (najdłuższa ponad 5 km).

Masyw Biskupiej Kopy i okolice zbudowany jest z skał osadowych pochodzenia morskiego. Są to piaskowce, mułowce z otoczkami i łupki fyllitowe, które wykorzystywano do krycia domów. Pozostałością po wydobyciu ich są m.in. atrakcyjne kamieniołomy: Piekiełko i Gwarkowa Perć na stokach Bukowej Góry.

W okolicach Długoty występują szarogłazy i piaskowce. Te pierwsze wydobywane są w  dużym kamieniołomie w Dębowcu pod Kobylicą na potrzeby budowy dróg.

W Lesie Trzebińskim w okolicy Gajnej i Lipowca występują szarogłazy, zbudowane z okruchów piaskowcowych i granitowych o zabarwieniu czerwonym.

Masyw Granicznej Góry tworzą głównie karbońskie mułowce i łupki ilaste. Występują tu także szarogłazy z soczewami zlepieńców oraz karbońskie zlepieńce.

Masyw Přičnego Vrchu jest bardzo zróżnicowany i ciekawy geologiczne, od wieków związany z górnictwem. Zbudowana jest m.in z kwarcytów i pirytów ze złotem, pirytów z miedzią, galenów ze srebrem, są też ślady ołowiu. Od średniowiecza w masywie prowadzono wydobycie głównie złota. We wnętrzu góry znajduje się 120 km! sztolni, szybów i korytarzy, to jedyne takie miejsce w Sudetach. Ostatnią kopalnię zamknięto w latach 90. XX w. 

Wody 

Góry Opawskie w całości leżą w dorzeczu Odry i zlewni Morza Bałtyckiego. Przepływa tędy kilka głównych rzek: 

• 1) Biała Głuchołaska: największa, która wypływa spod Małego Dziada w Jesenikach. Płynie przez Jesenik, Głuchołazy. Wpada do Jeziora Nyskiego. Jej długość to ok. 55 km. Dopływy w Górach Opawskich: m.in. Kletnica, Olešnice oraz Sarni Potok i Zdrojnik.

• 2) Złoty Potok: wypływa z zachodnich zboczy Solnej Hory (Kutny Vrch) na wys. 750 m. Płynie przez Zlate Hory, Jarnołtówek, Pokrzywną Moszczankę, Łąkę Prudnicką do Prudnika. Tutaj wpada do rzeki Prudnik. Długość: 23 km. Dopływy: Potok Antoniego, Bolkówka, Bystry Potok i Zamecki Potok.

• 3) Prudnik: jej źródła znajdują się na północnych stokach Czapki koło Konradowa. Przepływa przez Wierzbiec, Prudnik, Skrzypiec. Przy granicy przed Racławicami Śl. wpada do Osobłogi. Dopływy: m.in. Złoty Potok, Trzebinka, Krzyżkowicki Potok.

• 4) Osobłoga: Wypływa z zachodnich stoków Kutnego Vrchu (Solnej Hory). Płynie głęboką doliną między Vetřną, Biskupią i Srebrną Kopą a Solną i Kravi Horą przez Petrovice, Janov, Jindřichov, Osoblahę, Racławice Śl. do Krapkowic gdzie uchodzi do Odry: Długość: 65 km. Dopływy: m.in. Svinny Potok, Hrozova, Prudnik.

• 5) Opawica: Wypływa z południowych stoków Příčnego Vrchu w pobliżu źródeł Olešnicy na wys. 850 m. Płynie przez Heřmavovice, Komore, Holčovice, Mesto Albrechtice, Opawicę, do Krnova, gdzie uchodzi do Opavy. Dopływy: m.in. Valštejnsky Potok.

Klimat i pogoda 

Góry Opawskie są jednymi z najcieplejszych gór w Polsce. Dzięki temu ich klimat jest przyjazny dla turystów. Jednak trzeba uważać na gwałtowne burze, które w okresie letnim występują tutaj dość często. Średnia temperatura na przedpolach wynosi 7-8°C a na szczytach 4.5°C . Najcieplejszy miesiąc to lipiec ze średnią temp. 19 °C, najzimniejszy styczeń ok. -4°C. W ostatnich latach temperatury są wyższe od średnich co w połączeniu z suszą i brakiem zim doprowadziło do klęski ekologicznej w borach świerkowych. Pokrywa śnieżna nie utrzymuje się tutaj długo, od kilku lat nie ma tu dobrych warunków do uprawiania narciarstwa. 

Mimo niewielkiej wysokości Gór Opawskich występują tutaj zjawiska atmosferyczne typowe dla gór wysokich. Pierwsze z nich to silne wiatry fenowe (halny) pojawiające się od jesieni do wiosny. Ciepłe podmuchy bardzo silnego wiatru bardzo szybko zmieniają pogodę, topią śnieg i powodują straty w drzewostanach. Wieją od Jeseników tworząc tam często zjawisko "wału fenowego" - chmur przykrywających szczyty. Drugim bardzo ciekawym widokowo zjawiskiem górskim jest inwersja temperatury. Pojawia się najczęściej zimą wtedy temperatura powietrza rośnie wraz z wysokością (w normalnych warunkach temp. spada o około 0,6℃ na 100 m). Wówczas doliny przykryte są chmurami i mgłą, a szczyty wystają ponad nimi i są w słońcu. To niesamowite zjawisko nazywane jest "morzem chmur" szczyty wyglądają wtedy jak wyspy. Zjawisku towarzyszy zazwyczaj bardzo dobra widoczność umożliwiająca dalekie obserwacje.

Nazwa Gór Opawskich

Najstarszą znaną nazwą była "Góry Pradziadowe", tak nazywano również Jeseniki. Pochodziła ona od najwyższego szczytu – Pradziada. W czasach pogańskich Biskupią Kopę zwano Górą Oser. Do II wojny Góry Opawskie popularnie nazywano "Górnośląskim Zakątkiem Górskim" (Oberschlesische Gebirgsecke), ponieważ były to jedyne góry na niemieckim Górnym Śląsku. Chciano nazwać je również Waldgebirge (Góry Leśne), ale ta nazwa zupełnie się nie przyjęła. Obecna nazwa "Góry Opawskie" została ustalona w latach 1945-47 podczas Komisji Nazewniczej. Pochodzi od rzeki Opawy płynącej w pobliżu w Czechach mającej źródła pod Pradziadem oraz historycznego Księstwa Opawskiego ze stolicą w Opawie. 

Czeska nazwa Zlatohorska Vrchovina pochodzi od miasteczka Zlate Hory oraz wydobywania złota. W tłumaczeniu na polski to Złotogórskie Pagórki. Nazwa nie jest zbyt popularna i wśród Czechów ta część traktowana jest jako Jeseniki. Po niemiecku zwano ją Zuckmanteler Bergland.

Roślinność

Góry Opawskie znajdują się w dwóch piętrach roślinności: pogórza i regla dolnego, lasy porastające to cenne zbiorowiska, które potrafią zachwycić. Występują tutaj dwa piętra roślinne: piętro pogórza (do 400 m) oraz piętro regla dolnego. Ponad połowę powierzchni gór porasta las przeważnie liściasty, bądź mieszany. Wyższe partie obecnie są niemal bezleśne po wyrębach świerków. Rodzaje lasów:

• bór świerkowy: rośnie w najwyższych partiach gór na Přičnym Vrchu i Zlatym Chlumie. Do niedawna porastał także bezleśne dziś górne partie Biskupiej i Srebrnej Kopy, Větrnej oraz Kravi i Solnej Hory. Został nasadzony przez człowieka zastępując naturalne dla tego regionu lasy jodłowo-bukowe, które dziś tutaj nie występują. Zmiany klimatyczne (ciepłe, bezśnieżne zimy, suche, gorące lata) doprowadziły do inwazji kornika, a ta zaś do klęski naturalnej i masowego wymierania świerków. Drzewa wycinane są na masową skalę, powstają ogromne wyręby. Monokultura świerkowa zastępowana jest lasem mieszanym.

• grąd (las dębowo-grabowy): z domieszką lip, jaworów i brzóz, występuje na niższych wzniesieniach na Lipowcu, Młyńskiej Górze, Olszaku, na wsch. stokach Zamkowe Góry, 

• łęg: olszowo - jesionowy rośnie w okolicach Trzebiny, w Dolinie Bystrego Potoku oraz Zameckiego Potoku, łęg wierzbowy występuje w Pokrzywnej nad Złotym Potokiem. 

• buczyny: buczyna sudecka z jaworem i jesionem porasta stoki Biskupiej, Srebrnej oraz Przedniej Kopy, zaś kwaśna buczyna z domieszką dębu bezszypułkowego rośnie na Zamkowej Górze i Srebrnej Kopie. Lasy bukowe to czyste, ciemne lasy, najpiękniejsze są jesienią, gdy niemal w jednej chwili barwią się żółto-czerwone kolory.

• kwaśny las dębowy: ciekawy i rzadki las, lubi suche, skaliste zbocza. Występują w nim dęby, sosny, brzozy, jarzębiny często w skarłowaciałej formie. Rośnie koło Saperskiej Drogi pod Zamkową Górą oraz na Słonecznym Stoku - Skały Karolinki ponad Jarnołtówkiem, gdzie objęty jest rezerwatem przyrody „Olszak”.

W runie leśnym występuje wiele rzadkich gatunków roślin. Jest to np. storczyk męski, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, buławnik mieczolistny, czy zaraza żółta. Do ciekawych roślin można zaliczyć również jadalny czosnek niedźwiedzi, wydający charakterystyczny zapach (rośnie głównie w masywie Biskupiej Kopy) czy występującą pospolicie na bezleśnych stokach wyższych partii gór piękną naparstnicę purpurową.

Zwierzęta 

Największym zwierzęciem w Górach Opawskich jest jeleń (najczęściej występuje w Lesie Trzebińskim). Dawniej żyły tutaj niedźwiedzie i wilki, o czym świadczy dawna nazwa Pokrzywnej – Wilcza Dolina oraz ślady pułapek na stokach Szyndzielowej Kopy tzw. Wilczych Dołów. Pospolicie występującymi ssakami są sarna, dzik, lis, wiewiórka oraz zając.

Swoje siedliska na rozlewiskach Zameckiego Potoku koło Moszczanki, a także nad Białą Głuchołaską w Głuchołazach oraz nad rzeką Prudnik w Lesie Niemysłowickim ma bóbr. W starych sztolniach (po wydobyciu złota) żyje 7 gatunków nietoperzy. Świat ptaków składa się z 108 gatunków. Do najciekawszych należą: pliszka górska, orzechówka, krzyżodziób, jastrząb oraz dzięcioły: zielonosiwy i czarny. Z gadów spotkamy tutaj żmiję zygzakowatą, gniewosza plamistego, padalca i zaskrońca. Natomiast z płazów żyje tutaj dość rzadka salamandra plamista, a w Żabich Oczkach pływają traszki górskie. Dość bogaty jest świat owadów z pięknymi motylami rusałką i paziem królowej. Na stokach Olszaka występują bardzo rzadkie gatunki motyli: Alabonia staintoniella (po raz pierwszy notowany w  Polsce) i Zanclognatha zelleralis. Spotkamy też dużą ilość wielkich mrowisk m.in. pod Górą Parkową, na stokach Biskupiej Kopy oraz Lesie Trzebińskim.

Historia 

Pierwsze osady zakładano w epoce kamiennej. Znajdowały się one nad rzekami. W Dytmarowie odkryto cmentarz kultury łużyckiej. W latach 650-400 p.n.e w tereny te przybyli Celtowie, którzy prowadzili handel z Imperium Rzymskim. To właśnie oni prawdopodobnie odkryli złoto. Po upadku Celtów mieszkały tutaj plemiona słowiańskie: Gołęszanie, Opolanie i Ślężanie.

W 990 r. Góry Opawskie zostały włączone do państwa Mieszka I. Toczono wojny polsko-czeskie. W końcu ustalono przebieg granicy grzbietami Sudetów m.in. przez Biskupią Kopę.

W XIII w. rozpoczęto wydobywać złoto. Sprowadzono wówczas górników z Frankonii i Turyngii. W 1220 r. założono górnicze miasteczka Głuchołazy oraz Zlate Hory. Złoto wydobywane jest w masywach Góry Parkowej oraz Příčnego Vrchu.  W 1241 r. na tereny te najechali Mongołowie, utrudniając rozwój osadnictwa. Po wojnie między księciem górnośląskim Władysławem a Księstwem Opawskim w 1253 r. okolice Prudnika dostały się pod panowanie czeskie. W 1259 r. zostało założone miasto Prudnik przez Woka z Rosenbergu. W 1270 r. wybuchł spór pomiędzy księciem wrocławskim Henrykiem Probusem a biskupem Tomaszem II, który dotyczył wsi założonych bezprawnie na terenie książęcym. Zakończony został przywilejem protekcyjnym króla czeskiego Jana Luksemburskiego.

Władysław Opolczyk odkupił od Korony Czeskiej okolice Prudnika. Po jego śmierci terenami władali Bernard i Bolko IV, który podczas napadu husytów na Głogówek przyłączył się do nich.

Po śmierci ostatniego z Piastów opolskich – Jana Dobrego w 1532 r. okolice Prudnika stały się częścią Korony Czeskiej, która wchodziła w skład monarchii habsburskiej. Wtedy to zaczął się szerzyć protestantyzm, zwalczany przez sąsiednie księstwo biskupie. Księstwo głogóweckie (należał do niego Prudnik) zostało nadane Janowi Opersdorffowi. W wyniku sporów religijnych wybucha wojna trzydziestoletnia. Jej skutkiem były duże zniszczenia i panująca zaraza.

Podczas „Potopu szwedzkiego” w 1655 r. król Polski Jan Kazimierz schronił się na zamku Opersdorffa w Głogówku.

W 1740 r. na tereny Śląska wkroczyły wojska pruskie Fryderyka II. Po pokoju wrocławskim w 1742 r. Śląsk stał się częścią Prus. Jednak dalej toczono walki. Dopiero traktatem w Hubertusburgu w 1763 r. zakończono spory wytyczając granicę prusko-austriacką, która biegła podobnie do obecnej polsko-czeskiej. Król pruski ogłosił równouprawnienie dla katolików i protestantów. Na terenie Gór Opawskich zaczęła rozwijać się gospodarka.

Do 1812 r. w Prudniku stacjonowali Francuzi z powodu kontrybucji nałożonej na Prusy. W 1810 r. władze pruskie dokonały sekularyzacji, czyli przejęcia majątków kościelnych na rzecz państwa, dlatego zlikwidowano np. wiele klasztorów m.in. kapucynów na Kaplicznej Górze.

W 1871 r. dokonano zjednoczenia Niemiec. Rządy przejął Otto von Bismarck, który walczył z Kościołem i mniejszościami narodowymi. Na terenach Gór Opawskich mieszkała już prawie tylko ludność niemiecka, ale w okolicy Prudnika większość stanowiła ludność polska. W drugiej połowie XIX w. zaczął rozwijać się przemysł i komunikacja. Powstawały duże zakłady np. fabryka włókiennicza S. Fränkla (późniejszy „Frotex"). Wybudowano linię kolejową (1876 r.) z Nysy do Kędzierzyna Koźla przez Prudnik. W połowie XIX w. rozwija się turystyka, w 1881 r. powstaje Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie, które rozpoczyna znakowanie szlaków, budowę schronisk i pierwszych wież widokowych. W Głuchołazach rozwija się zdrój, a miasto uzyskuje status uzdrowiska.

Podczas I wojny światowej na terenach Gór Opawskich panowała bieda. W prawie każdej miejscowości stawiano pomniki poległym na frontach mieszkańcom. Po wojnie postanowiono zwrócić Polsce Górny Śląsk. Zorganizowano plebiscyt obejmujący wsch. część powiatu prudnickiego, który okazał się niekorzystny dla Polski.

Panorama Prudnika (źródło: polska.org.pl)

Podczas II wojny światowej dokonano dużych zniszczeń m.in. Prudnika. W styczniu 1945r. przechodziły tędy „pochody śmierci” - więźniowie z zlikwidowanego obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, którzy na drodze przemarszu zostawiali ślady w postaci ciał ludzkich. Od 18 marca do 8 maja 1945 na terenie Gór Opawskich trwały bardzo krwawe walki frontowe. Do potężnej bitwy doszło w okolicy Dębowca na skokach Kraski. Śladami tej bitwy były okopy, które możemy spotkać jeszcze dziś oraz niewybuchy eksplodujące podczas pożaru lasu w latach 90. Spore okopy spotkamy również na grzbiecie Zbyluta i Sępika, stokach Gajnej w Lesie Trzebińskim czy pod Cygańską Górą w głubczyckiej części. Wiele obiektów turystycznych takich jak schroniska czy wieże podczas wojny zostały opuszczone i zdewastowane, część z nich nie została już odbudowana przez nową ludność.

Po wojnie tereny Gór Opawskich opuścili Niemcy, a przybyła tu ludność z Kresów Wschodnich. Podobnie po Czechosłowackiej stronie miejscowości zostają wysiedlone z ludności deklarującej niemieckie pochodzenie i zasiedlone Czechami.  Tuż po wojnie wybuchł konflikt graniczny pomiędzy Polską a Czechosłowacją. Czesi chcieli przyłączyć  m.in. Głuchołazy, Prudnik i Kłodzko. Groziło nawet interwencją zbrojną. Konflikt rozwiązał dopiero Józef Stalin.

W czasach PRL-u znacznie rozwinął się przemysł. Miasta Prudnik i Głuchołazy były potęgą przemysłową. W Prudniku działały potężne Zakładu Przemysłu Bawełnianego „Frotex” (dawniej„S. Fränkel” Tischzeug & Leinwand Fabrik), w Głuchołazach zakłady meblowe i papiernicze. W latach 1954-55 w klasztorze oo. franciszkanów w Prudniku-Lesie więziony był kardynał Polski - Stefan Wyszyński. Od lat 60. następuje także rozwój turystyki w Górach Opawskich. Pokrzywna i Jarnołtówek wzbogaca się o wiele nowych ośrodków wypoczynkowych i kempingów dużych zakładów przemysłowych z Górnego Śląska. PTTK w Pokrzywnej prowadzi ośrodek wypoczynkowy, domki kempingowe, pole namiotowe oraz najbardziej znany zalew - kąpielisko. W 1988 r. w celu ochrony przyrody powstaje Park Krajobrazowy „Góry Opawskie” W 1999 r. dokonano nowego podziału administracyjnego Polski. Góry Opawskie znalazły się w powiatach: nyskim, prudnickim i głubczyckim oraz gminach: Głuchołazy, Prudnik, Lubrza, Głubczyce. W 2007 r. otwarto granicę między Polską a Czechami na mocy układu z Schengen.. Dzięki temu turystyka na tym terenie coraz bardziej się rozwija, powstały nowe drogi, a turyści bez przeszkód mogą odwiedzać atrakcje Gór Opawskich po dwóch stronach granicy.

 

Historia turystyki i znakowania szlaków 

Góry przed wiekami, były dla człowieka zupełnie dziką i niemal nie odwiedzaną krainą. Człowiek zapuszczał się w nie tylko w przypadku poszukiwania pożywienia, drewna czy szlachetnych kruszców. Najstarszy opis wejścia na Biskupią Kopę pochodzi z 1797 r. kiedy to minister pruski Theodor von Schon zwiedzał Góry Opawskie od Prudnika. Inny wpis z 1835 r. opowiada o wycieczce na Biskupią Kopę i do Zlatych Hor poprzedzonej noclegiem u oo. kapucynów na Kaplicznej Górze. To właśnie w XVIII w. zaczęli pojawiać się turyści zwiedzając góry z „miejscowymi przewodnikami”.

W 1881 roku w Jeseniku powstało Morawsko Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie ( MSSGV). Towarzystwo te skupiało się na znakowaniu szlaków turystycznych, budowie schronisk oraz wież widokowych a także organizacją wycieczek i wydawnictwie map oraz przewodników (kilka map turystycznych prezentuje niżej).

Na terenie Gór Opawskich po polskiej i czeskiej stronie powstały następujące schroniska: Schronisko Rudolfsheim na Biskupiej Kopie (1892 r.), Schronisko Jinřichova Vychlidka pod Solną Horą (1901 r.) Schronisko na Zlatym Chlumie (1902 r.), „Chata Górnoślązaków” – dzisiejsze schronisko pod Biskupią Kopą (1924 r.), Schronisko na Vysokiej (1932 r.), Schronisko koło kaplicy św. Antoniego pod Biskupią Kopą, Schroniska na Przełęczy Petrovy boudy.

Schronisko Rudolfsheim na B. Kopie

Wieża widokowa i schronisko na Zlatym Chlumie

"Chata Górnoślązaków" - dzisiejsze schronisko PTTK pod Biskupią Kopą 

Zbudowano także wieże widokowe: wieża na Okopowej k. Prudnika (1883 r.), wieża na Biskupiej Kopie (1898 r.), wieża na Przedniej Kopie k. Głuchołaz (1898 r.), wieża na Zlatym Chlumie (1899 r.) wieża na Średniej Kopie k. Głuchołaz (1906 r.).

Wieża na Biskupiej Kopie 

Wieża i schronisko na Przedniej Kopie

W Prudniku powstał oddział MSSGV który zaczął znakować szlaki w Górach Opawskich na Biskupią Kopę oraz w Lesie Prudnickim. Trasy turystyczne znakowano na początku poprzez przybijanie do drzew drewnianych tabliczek o wymiarach: 30 x 18 cm która podzielona była od prawego górnego rogu, do lewego dolnego i pomalowana na dwa kolory. Każdy z 6 kolorów (czerwony, zielony, żółty, niebieski, biały, czarny) przyporządkowany był danemu miejscu, do którego szlak prowadzi.

W Górach Opawskich powstały m.in. takie szlaki: 

- biało-czerwony: z Prudnika przez Dębowiec, Wieszczynę dalej pod Zamkową Górą przez Srebrną Kopę na Biskupią Kopę, 

- żółto-czerwony: z Dębowca do Trzebiny 

- biało-żółty: z Prudnika do Dębowca, 

- czarno-czerwony: z Pokrzywnej, Doliną Bystrego Potoku na Biskupią Kopę i dalej do Zlatych Hor przez Rejviz do Jesenika, 

- zielono-czerwony: z rynku w Głuchołazach pod Górą Parkowa do Podlesia, i dalej do Rejvizu, 

- zielono-czarny: z Głuchołaz, powyżej Konradowa do Skowronkowa i Jarnołtówka skąd jako zielono-żółty biegł doliną Bolkówki i przecinką graniczną na Biskupią Kopę. 

- zielono-żółty z Valštejnu przez schronisko Jindřichova Vychlidka, Solną Horę do sanktuarium Maria Hilf 

- czerwono-niebieski z Janova na Srebrną Kopę i dalej do Przełęczy Mokra

Gęsta sieć szlaków turystycznych powstała także w masywach Zlatego Chlumu, Kravi i Solnej Hory oraz Příčnego  Vrchu.

Stary kierunkowskaz turystyczny - kierunek Biskupia Kopa

Oryginalne oznakowanie rombowe szlaku MSSGV na wieży widokowej na Zlatym Chlumie -1991 r. (fot. KrzysztofJ)

Szlaki w Górach Opawskich: fragment mapy turystycznej Jeseników z 1909 r. 

Szlaki w Górach Opawskich: fragment mapy turystycznej Jeseników z 1924 r.

Góry Opawskie: fragment mapy turystycznej Jeseników: 1930 r. - pełny rozmiar mapy tu: KLIKNIJ

W 1887 roku zamiast prostokątnych tabliczek zaczęto używać rombów, podzielonych przekątną, taki system oznakowania szlaków utrzymał się do końca II wojny. Podczas I wojny światowej szlaki zostały zapomniane, oznaczenia uległy dewastacji. W okresie międzywojennym turystyka w Górach Opawskich zaczęła bardzo się rozwijać. Pojawili się „turyści niedzielni”. Właśnie dla nich budowano promenady, stawy łódkowe, powstały schroniska pod Biskupią Kopą, na Ziębiej Kopie (Vysoka), restauracje, ośrodki wypoczynkowe, słynne kąpielisko w Pokrzywnej.

Po II wojnie światowej szlaki ponownie zostały na jakiś czas zapomniane. Nie wolno było po nich chodzić z powodu bliskości granicy państwa, grupy mogły jedynie wędrować w towarzystwie żołnierza WOP. Dopiero w 1956 r. staraniem Erwina Mechy wyremontowano i uruchomiono schronisko pod Biskupią Kopą, którym zaczął kierować. Erwina Mechę uznaje się za pioniera turystyki w Górach Opawskich po II wojnie ponieważ wyznakował on także pierwsze polskie szlaki: 

- czerwony: z PKP Prudnik, przez Dębowiec, Wieszczynę, Pokrzywną, Zamkową Górę, Srebrną Kopę, do Jarnołtówka i dalej przez Górę Parkową do Głuchołaz , 

- zielony: Doliną Bystrego Potoku obok leśniczówki na Anusi do szlaku czerwonego, 

- żółty: od leśniczówki na Anusi, trawersem Zamkowej Góry, obok skoczni narciarskiej, i dalej pod Srebrną Kopą do schroniska, 

- czarny: z kąpieliska do mostu i na przeciwległy stok do Morskiego Oczka. 

W latach 60. XX w. szlaki przeszły pod opiekę PTTK, który zrobił korektę istniejących szlaków oraz wyznakował nowe trasy. W 2000 roku wyznakowano odcinek PKP Głuchołazy – PKP Paczków łącząc Główny Szlak Sudecki z czerwonym szlakiem w Górach Opawskich.

 Od lat 60. następuje ponowny rozwój turystyki w Górach Opawskich. Pokrzywna i Jarnołtówek wzbogaca się o wiele nowych ośrodków wypoczynkowych i kempingów dużych zakładów przemysłowych ze Śląska. PTTK w Pokrzywnej prowadzi ośrodek wypoczynkowy, domki kempingowe, pole namiotowe oraz najbardziej znany zalew – kąpielisko odwiedzane przez tłumy turystów. W głowach planistów w latach 70. XX w. rodzi się pomysł stworzenia dużego ośrodka turystycznego z Pokrzywnej i Jarnołtówka z wybudowaniem stoku i wyciągu narciarskiego na Biskupią Kopę. Plan szczęśliwie dla przyrody nie zostaje zrealizowany. 

  Przemiany ustrojowe na przełomie lat 80 i 90 XX w. doprowadzają do dużych zmian także w turystyce Gór Opawskich. Sporo zakładowych ośrodków wypoczynkowych zostaje zamknięta i niszczeje, niektóre zmieniają właścicieli i po remoncie zyskują "drugie życie". Pokrzywnę opuszcza także PTTK, który swoje ośrodki kemping i kąpielisko sprzedaje prywatnemu inwestorowi, powstaje wówczas park rozrywki. Turystyka staje się bardziej indywidualna zastępując zorganizowane wypoczynki. Indywidualni turyści często omijają duże ośrodki wypoczynkowe i wybierają małe agroturystyki, kwatery prywatne czy kempingi, których w ostatnich latach powstaje coraz więcej. 

  W 2009 r. zbudowano nowe drewniane wieże widokowe na Koziej Górze i w Wieszczynie koło Prudnika. W 2012 r. otwarto nowe Schroniska Młodzieżowe w Prudniku oraz w Wieszczynie. Obecnie Góry Opawskie posiadają bardzo gęstą sieć szlaków turystycznych, a także rozbudowaną bazę noclegową. W ostatnich latach praktycznie nie znakuje się już nowych szlaków tylko dba o istniejące. Kilka lat temu powstały ścieżki konne w Lesie Prudnickim oraz znakowane trasy dla narciarzy biegowych w okolicy Góry Parkowej i w masywie Biskupiej Kopy.

  Po stronie czeskiej wytyczaniem i dbaniem o szlaki zajmuje się Klub Czeskich Turystów (KCT). Stosuje on nieco inną formę znakowania, na kierunkowskazach podaje odległości między punktami w kilometrach a nie jak po polskiej stronie w czasie.

Więcej informacji o miejscach wymienionych wyżej w tekście znajdziecie na pozostałych stronach portalu tj. "Ciekawe miejsca", "Szczyty", "Szczyty - część czeska", "ABC miejsc" itd.