O Górach Opawskich

GÓRY OPAWSKIE – ZLATOHORSKÁ VRCHOVINA

Położenie i ukształtowanie

Góry Opawskie to najdalej na wschód wysunięte pasmo polskich Sudetów. Leżą na południu woj. opolskiego przy granicy z Czechami na terenie powiatów: nyskiego, prudnickiego i głubczyckiego. Od zachodu graniczą z Przedgórzem Paczkowskim, zaś od wschodu i północnego wschodu sąsiadują z Płaskowyżem Głubczyckim. W Czechach nazywane są Zlatohorską Vrchoviną, która jest traktowana jako część Jeseników. Najwyższym szczytem całego pasma jest Příčný Vrch (975 m), natomiast po polskiej stronie Biskupia Kopa (890 m).

W Górach Opawskich wyróżniamy kilka masywów:

• od zachodu Góra Parkowa z Przednią (495 m), Średnią (543 m) i Tylną Kopą (535 m) oraz z Skalną Górą  (461 m), w pobliżu Głuchołaz,

• najwyższe z Biskupią Kopą (890 m), Srebrną Kopą (785 m), Zamkową Górą (571 m) oraz Szyndzielową Kopą (533 m),

• od północy ograniczają przełom Złotego Potoku szczyty Olszak (452 m) i Krzyżówka (427 m),

• Las Prudnicki z najwyższym szczytem Długota (457 m) oraz Kobylica (395 m), Okopowa (388 m), Kraska (391 m), Zbylut (353 m), Sępik (354 m), Święta (353 m), Kapliczna (320 m), Kozia Góra (316 m),

• Las Trzebiński z najwyższym szczytem Lipowiec (370) oraz Gajna (356 m), Muflonem (312 m), Dębową Górą (298 m) oraz Kłobuczkiem (303 m),

• od wschodu Masyw Granicznej Góry (541 m) zapomniana i odizolowana część Gór Opawskich w powiecie głubczyckim, z Gołębią Górą (485 m), Cygańską Górą (475 m) i Kocią Górą (462 m).

Zlatohorska Vrchovina

Po stronie czeskiej leży w dwóch krajach ołomunieckim i morawskośląskim. Graniczy od południa z Jesenikami, od wschodu z Cyplem Osobłodzkim, od zachodu z Górami Rychlebskimi.

W Zlahohorskiej Vrchovinie wyróżniamy masywy: 

• najwyższy i długi masyw Příčnego  Vrchu (975 m) z Výr (798 m), Zámeckým Vrchem (702 m) oraz Lysym Vrchem (670 m),

• rozległy masyw Solnej Hory (868 m) i Kravi Hory (725 m) z m.in Kutnym Vrchem (868 m), Hřebennym (775 m), Jindřichovą Vychlidką (794 m),
  

• masyw Větrnej (800 m) i Małej Kopy (772 m)

Budowa Geologiczna

W Górach Opawskich tak jak w całych Sudetach występuje bardzo duża różnorodność skał.

Najciekawsza pod względem geologicznym jest Góra Parkowa, która zbudowana jest z łupków łyszczykowych, łupków kwarcytowych, i kwarcytu. Na pn-zach. stokach Przedniej Kopy występują najstarsze warstwowane gnejsy pochodzące sprzed miliarda lat. W średniowieczu wydobywano tutaj złoto, o czym świadczą liczne szyby i sztolnie np. Grota Góralska i  Sztolnia Trzech Króli (najdłuższa ponad 5 km).

Masyw Biskupiej Kopy i okolice zbudowany jest z skał osadowych pochodzenia morskiego. Są to piaskowce, mułowce z otoczkami i łupki fyllitowe, które wykorzystywano do krycia domów. Pozostałością po wydobyciu ich są m.in. atrakcyjne kamieniołomy: Piekiełko i Gwarkowa Perć na stokach Bukowej Góry.

W okolicach Długoty występują szarogłazy i piaskowce. Te pierwsze wydobywane są w kamieniołomie w Dębowcu pod Kobylicą na potrzeby budowy dróg.

W Lesie Trzebińskim w okolicy Gajnej i Lipowca występują szarogłazy, zbudowane z okruchów piaskowcowych i granitowych.

Masyw Granicznego Wierchu tworzą głównie karbońskie mułowce i łupki ilaste. Występują tu także szarogłazy z soczewami zlepieńców oraz karbońskie zlepieńce.

Masyw Přičnego Vrchu jest bardzo zróżnicowany i ciekawy geologiczne, od wieków związany z górnictwem. Zbudowany jest m.in. z kwarcytów i pirytów ze złotem, pirytów z miedzią, galenów ze srebrem, są też ślady ołowiu. Od średniowiecza w masywie prowadzono wydobycie głównie złota. We wnętrzu góry znajduje się 120 km ! sztolni, szybów i korytarzy, to jedyne takie miejsce w Sudetach. Ostatnią kopalnię zamknięto w latach 90. XX w.

Tereny te kilkakrotnie zalewało morze (ostatni raz w trzeciorzędzie). Stanowiły brzeg morski, o czym mogą świadczyć ślady klifowego brzegu na stokach Szyndzielowej Kopy. Obecny wygląd Gór Opawskich zawdzięczamy dwóm zlodowaceniom. Dzięki nim rzeki zmieniły swój bieg, kształtując nowe doliny.

Wody

Góry Opawskie w całości leżą w dorzeczu Odry. Przepływa tędy kilka głównych rzek:

1) Największa Biała Głuchołaska, która wypływa spod Małego Dziada w Jesenikach. Płynie przez Jesenik, Głuchołazy. Wpada do Jeziora Nyskiego. Jej długość to ok. 55 km. Dopływy w Górach Opawskich: Kletnica, Olešnice oraz Sarni Potok i Zdrojnik.
2) Złoty Potok: wypływa z zachodnich zboczy Solnej Hory (Kutny Vrch) na wys. 750 m. Płynie przez Zlate Hory, Jarnołtówek, Pokrzywną Moszczankę, Łąkę Prudnicką do Prudnika. Tutaj wpada do rzeki Prudnik. Długość: 23 km. Dopływy: Potok Antoniego, Bolkówka, Bystry Potok i Zamecki Potok, 
3) Prudnik: jej źródła znajdują się na północnych stokach Czapki koło Konradowa. Przepływa przez Wierzbiec, Prudnik, Skrzypiec. Przy granicy przed Racławicami Śl. wpada do Osobłogi. Dopływy: Złoty Potok, Trzebinka, Krzyżkowicki Potok. 
4) Osobłoga: Wypływa z zachodnich stoków Kutnego Vrchu (Solnej Hory). Płynie głęboką doliną między Vetřną, Biskupią i Srebrną Kopą a Solną i Kravi Horą przez Petrovice, Janov, Jindřichov, Osoblahę, Racławice Śl. do Krapkowic gdzie uchodzi do Odry: Długość: 65 km. Dopływy: Svinny Potok, Hrozova, Prudnik. 
5) Opawica: Wypływa z południowych stoków Příčnego Vrchu w pobliżu źródeł Olešnicy na wys. 850 m. Płynie przez Heřmavovice, Komore, Holčovice, Mesto Albrechtice, Opawicę, do Krnova, gdzie uchodzi do Opavy. Dopływy: Valštejnsky Potok. 

Klimat i pogoda
Góry Opawskie są jednymi z najcieplejszych gór w Polsce. Dzięki temu ich klimat jest przyjazny dla turystów. Jednak trzeba uważać na gwałtowne burze, które w okresie letnim występują tutaj dość często. Średnia temperatura na przedpolach wynosi 7-8°C a na szczytach 4.5°C . Najcieplejszy miesiąc to lipiec ze średnią temp. 19 °C, najzimniejszy styczeń ok. -4°C. W ostatnich latach temperatury są wyższe od średnich co w połączeniu z suszą i brakiem zim doprowadziło do klęski ekologicznej w borach świerkowych. Pokrywa śnieżna nie utrzymuje się tutaj długo, od kilku lat nie ma tu dobrych warunków do uprawiania narciarstwa.

Nazwa Gór Opawskich

Najstarszą znaną nazwą była "Góry Pradziadowe", tak nazywano również Jeseniky. Pochodziła ona od najwyższego szczytu – Pradziada. W czasach pogańskich Biskupią Kopę zwano Górą Oser. Do II wojny popularnie nazwywano je "Górnośląskim Zakątkiem Górskim" (Oberschlesische Gebirgsecke), ponieważ były to jedyne góry na niemieckim Śląsku. Chciano nazwać je również Waldgebirge (Góry Leśne). Obecna nazwa "Góry Opawskie" została ustalona w latach 1945-47 podczas Komisji Nazewniczej. Pochodzi od rzeki Opawy płynącej w pobliżu w Czechach oraz historycznego Księstwa Opawskiego ze stolicą w Opawie.

Czeska nazwa Zlatohorska Vrchovina pochodzi od miasteczka Zlate Hory oraz wydobywania złota. W tłumaczeniu na polski to Złotogórskie Pagórki. Nazwa nie jest popularna i wśród Czechów ta część traktowana jest jako Jeseniky. Po niemiecku zwano ją Zuckmanteler Bergland.

Roślinność

W Górach Opawskich występują dwa piętra roślinne: piętro pogórza (do 400 m) oraz piętro regla dolnego. Ponad połowę powierzchni gór porasta las przeważnie liściasty, bądź mieszany. Rodzaje lasów:

• bór świerkowy: rośnie w najwyższych partiach gór na Přičnym Vrchu, Biskupiej i Srebrnej Kopie, Větrnej oraz Kravi i Solnej Horze. Został nasadzony przez człowieka (dawniej szczyty były bezleśne). Niestety świerki masowo atakowane są przez korniki. Od 3 lat pasmo boryka się z klęską ekologiczną, świerki giną w oczach, prowadzone są bardzo intensywne wyręby krajobraz zmienia się nie do poznania (z masywu Kopy świerk już prawie zniknął),

• grąd (las dębowo-grabowy): z domieszką lip, jaworów i brzóz, występuje na niższych wzniesieniach na Lipowcu, Młyńskiej Górze, Olszaku, na wsch. stokach Zamkowej Góry,
• łęg: olszowo - jesionowy rośnie w okolicach Trzebiny, w Dolinie Bystrego Potoku oraz Zameckiego Potoku, łęg wierzbowy występuje w Pokrzywnej nad Złotym Potokiem,
• buczyny: buczyna sudecka z jaworem i jesionem porasta stoki Biskupiej, Srebrnej oraz Przedniej Kopy, zaś kwaśna buczyna z domieszką dębu bezszypułkowego rośnie na Zamkowej Górze i Srebrnej Kopie,
• kwaśny las dębowy: ciekawy i rzadki las, rośnie koło Saperskiej Drogi oraz na Słonecznym Stoku (Skały Karolinki). Lubi suche zbocza. Występują w nim sosny, brzozy, jarzębiny.

W runie leśnym występuje wiele rzadkich gatunków roślin. Jest to np. storczyk męski, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, buławnik mieczolistny, czy zaraza żółta. Do ciekawych roślin można zaliczyć konwalię majową, naparstnicę (duże białe lub różowe kwiaty) oraz czosnek niedźwiedzi, wydający charakterystyczny zapach (rośnie głównie w masywie Biskupiej Kopy).

Zwierzęta
Największym zwierzęciem w Górach Opawskich jest jeleń (najczęściej występuje w Lesie Trzebińskim). Dawniej żyły tutaj niedźwiedzie i wilki, o czym świadczy dawna nazwa Pokrzywnej – Wilcza Dolina oraz ślady pułapek na stokach Szyndzielowej Kopy tzw. Wilczych Dołów. Pospolicie występującymi ssakami są sarna, dzik, lis, wiewiórka. Coraz rzadziej można spotkać zająca. Swoje siedlisko na rozlewiskach Zameckiego Potoku koło Moszczanki ma bóbr. W starych sztolniach (po wydobyciu złota) żyje 7 gatunków nietoperzy. Świat ptaków składa się z 108 gatunków. Do najciekawszych należą: pliszka górska, orzechówka, krzyżodziób, jastrząb oraz dzięcioły: zielonosiwy i czarny. Z gadów spotkamy tutaj żmiję zygzakowatą, gniewosza plamistego, padalca i zaskrońca. Natomiast z płazów żyje tutaj dość rzadka salamandra plamista, a w Żabich Oczkach pływają traszki górskie. Dość bogaty jest świat owadów z pięknymi motylami rusałką i paziem królowej. Na skokach Olszaka występują bardzo rzadkie gatunki motyli:Alabonia staintoniella (po raz pierwszy notowany w  Polsce) i Zanclognatha zelleralis. Spotkamy też dużą ilość wielkich mrowisk m.in. pod Górą Parkową, na stokach Biskupiej Kopy oraz Lesie Trzebińskim.



Historia

Pierwsze osady zakładano w epoce kamiennej. Znajdowały się one nad rzekami. W Dytmarowie odkryto cmentarz kultury łużyckiej. W latach 650-400 p.n.e w tereny te przybyli Celtowie, którzy prowadzili handel z Imperium Rzymskim. To właśnie oni prawdopodobnie odkryli złoto. Po upadku Celtów mieszkały tutaj plemiona słowiańskie: Gołęszyce, Opolanie i Ślężanie.

W 990 r. Góry Opawskie zostały włączone do państwa Mieszka I. Toczono wojny polsko-czeskie. W końcu ustalono przebieg granicy grzbietami Sudetów m.in. przez Biskupią Kopę.

W XII w. rozpoczęto wydobywać złoto. Sprowadzono wówczas górników z Frankonii i Turyngii. Założono wtedy Głuchołazy oraz Zlate Hory. W 1241 r. na tereny te najechali Mongołowie, utrudniając rozwój osadnictwa. Po wojnie wojnie między księciem górnośląskim Władysławem a Księstwem Opawskim w 1253 r. okolice Prudnika dostały się pod panowanie czeskie. W 1259 r. zostało założone miasto Prudnik przez Woka z Rosenbergu. W 1270 r. wybuchł spór pomiędzy księciem wrocławskim Henrykiem Probusem a biskupem Tomaszem II, który dotyczył wsi założonych bezprawnie na terenie książęcym. Zakończony został przywilejem protekcyjnym króla czeskiego Jana Luksemburskiego.

Władysław Opolczyk odkupił od Korony Czeskiej okolice Prudnika. Po jego śmierci terenami władali Bernard i Bolko IV, który podczas napadu husytów na Głogówek przyłączył się do nich.

Po śmierci ostatniego z Piastów opolskich – Jana Dobrego w 1532 r. okolice Prudnika stały się częścią Korony Czeskiej, która wchodziła w skład monarchii habsburskiej. Wtedy to zaczął się szerzyć protestantyzm, zwalczany przez sąsiednie księstwo biskupie. Księstwo głogóweckie (należał do niego Prudnik) zostało nadane Janowi Opersdorffowi. W wyniku sporów religijnych wybucha wojna trzydziestoletnia. Jej skutkiem były duże zniszczenia i panująca zaraza.

Podczas „Potopu szwedzkiego” w 1655 r. król Polski Jan Kazimierz schronił się na zamku Opersdorffa w Głogówku.

W 1740 r. na tereny Śląska wkroczyły wojska pruskie Fryderyka II. Po pokoju wrocławskim w 1742 r. Śląsk stał się częścią Prus. Jedak dalej toczono walki. Dopiero traktatem w 1763 r. zakończono spory wytyczając granicę prusko-austriacką, która biegła podobnie do obecnej polsko-czeskiej. Król pruski ogłosił równouprawnienie dla katolików i protestantów. Na terenie Gór Opawskich zaczęła rozwijać się gospodarka.

Do 1812 r. w Prudniku stacjonowali Francuzi z powodu kontrybucji nałożonej na Prusy. W 1810 r. władze pruskie dokonały sekularyzacji, czyli przejęcia majątków kościelnych na rzecz państwa, dlatego zlikwidowano np. wiele klasztorów m.in. kapucynów na Kaplicznej Górze.

W 1871 r. dokonano zjednoczenia Niemiec. Rządy przejął Otto von Bismarck, który walczył z Kościołem i mniejszościami narodowymi. Na terenach Gór Opawskich mieszkała już prawie tylko ludność niemiecka, ale w okolicy Prudnika większość stanowiła ludność polska. W drugiej połowie XIX w. zaczął rozwijać się przemysł i komunikacja. Powstawały duże zakłady np. fabryka włókiennicza S. Fränkla (późniejszy „Frotex"). Wybudowano linię kolejową (1876 r.) z Nysy do Kędzierzyna Koźla przez Prudnik.

Podczas I wojny światowej na terenach Gór Opawskich panowała bieda. W prawie każdej miejscowości stawiano pomniki poległym na frontach mieszkańcom. Po wojnie postanowiono zwrócić Polsce Górny Śląsk. Zorganizowano plebiscyt obejmujący wsch. część powiatu prudnickiego, który okazał się niekorzystny dla Polski.

Podczas II wojny światowej dokonano dużych zniszczeń m.in. Prudnika. W styczniu 1945r. przechodziły tędy „pochody śmierci” - więźniowie z zlikwidowanego obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, którzy na drodze przemarszu zostawiali ślady w postaci ciał ludzkich. Od 18 marca do 8 maja 1945 na terenie Gór Opawskich trwały bardzo krwawe walki frontowe. Do potężnej bitwy doszło w okolicy Dębowca na skokach Kraski. Śladami tej bitwy były okopy, które możemy spotkać jeszcze dziś oraz niewybuchy eksplodujące podczas pożaru lasu w latach 90. Spore okopy spotkamy również na grzbiecie Zbyluta i Sępika, stokach Gajnej w Lesie Trzebińskim czy pod Cygańską Górą w głubczyckiej części.

Po wojnie tereny Gór Opawskich opuścili Niemcy, a przybyła tu ludność z Kresów Wschodnich. Tuż po wojnie wybuchł konflikt graniczny pomiędzy Polską a Czechosłowacją. Czesi chcieli przyłączyć Głuchołazy i Prudnik. Groziło nawet interwencją zbrojną. Konflikt rozwiązał dopiero Józef Stalin.

W czasach PRL-u znacznie rozwinął się przemysł. Miasta Prudnik i Głuchołazy były potęgą przemysłową. W latach 1954-55 w klasztorze oo. franciszkanów w Prudniku-Lesie więziony był kardynał Polski - Stefan Wyszyński. W 1999 r. dokonano nowego podziału administracyjnego Polski. Góry Opawskie znalazły się w powiatach: nyskim, prudnickim i głubczyckim oraz gminach: Głuchołazy, Prudnik, Lubrza, Głubczyce. W 2007 r. „otwarto granicę” między Polską a Czechami. Dzięki temu turystyka na tym terenie jeszcze bardziej się rozwinęła.

Historia turystyki i znakowania szlaków w Górach Opawskich

Najstarszy opis wejścia na Biskupią Kopę pochodzi z 1797 r. kiedy to minister pruski Theodor von Schon zwiedzał Góry Opawskie od Prudnika. Inny wpis z 1835 r. opowiada o wycieczce na Biskupią Kopę i do Zlatych Hor poprzedzonej noclegiem u oo. kapucynów na Kaplicznej Górze. To właśnie w XVIII w. zaczęli pojawiać się turyści zwiedzając góry z „miejscowymi przewodnikami”.

W 1881 roku w Jeseniku powstało Morawsko Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie (MSSGV). Towarzystwo te skupiało się na znakowaniu szlaków turystycznych. W Prudniku powstał oddział MSSGV który zaczął znakować szlaki w Górach Opawskich na Biskupią Kopę oraz w Lesie Prudnickim. Trasy turystyczne znakowano na początku poprzez przybijanie do drzew drewnianych tabliczek o wymiarach: 30 x 18 cm która podzielona była od prawego górnego rogu, do lewego dolnego i pomalowana na dwa kolory. Każdy z 6 kolorów ( czerwony, zielony, żółty, niebieski, biały, czarny) przyporządkowany był danemu miejscu do którego szlak prowadzi.

W Górach Opawskich powstały takie szlaki:
- biało-czerwony: z Dębowca przez Wieszczynę dalej pod Zamkową Górą na Biskupią Kopę, 
- żółto-czerwony: z Dębowca do Trzebiny
- biało-żółty: z Prudnika do Dębowca, 
- czarno-czerwony: z Pokrzywnej, Doliną Bystrego Potoku na Biskupią Kopę i dalej do Zlatych Hor przez Rejviz do Jesenika, 

- zielono-czerwony: z rynku w Głuchołazach pod Górą Parkowa do Podlesia, i dalej do Rejvizu, 

- zielono-czarny: z Głuchołaz, powyżej Konradowa do Skowronkowa i Jarnołtówka skąd jako zielono-żółty biegł doliną Bolkówki i przecinką graniczną na Biskupią Kopę. 

W 1887 roku zamiast prostokątnych tabliczek zaczęto używać rombów, podzielonych przekątną. Pod koniec XIX i na początku XX w. wybudowano wieże widokowe na Okopowej, Przedniej, Średniej, Biskupiej, Srebrnej Kopie. Podczas I wojny światowej szlaki zostały zapomniane, oznaczenia uległy dewastacji. W okresie międzywojennym turystyka w Górach Opawskich zaczęła bardzo się rozwijać. Pojawili się „turyści niedzielni”. Właśnie dla nich budowano promenady, powstały schroniska pod Biskupią Kopą, na Ziębiej Kopie (Vysoka), restauracje, ośrodki wypoczynkowe, słynne kąpielisko w Pokrzywnej. Po II wojnie światowej szlaki ponownie zostały zapomniane. Nie wolno było po nich chodzić z powodu bliskości granicy państwa. Dopiero w 1956 roku pozwolono uruchomić schronisko pod Biskupią Kopą, którego kierownikiem został Erwin Mecha. To on wyznakował pierwsze po II wojnie szlaki:

- czerwony: z PKP Prudnik, przez Dębowiec, Wieszczynę, Pokrzywną, Zamkową Górę, Srebrną Kopę, do Jarnołtówka i dalej przez Górę Parkową do Głuchołaz ,

- zielony: Doliną Bystrego Potoku obok leśniczówki na Anusi do szlaku czerwonego, 

- żółty: od leśniczówki na Anusi, trawersem Zamkowej Góry, obok skoczni narciarskiej, i dalej pod Srebrną Kopą do schroniska, 

- czarny: z kąpieliska do mostu i na przeciwległy stok do Morskiego Oczka. 
W latach 60 – tych szlaki przeszły pod opiekę PTTK który zrobił korektę istniejących szlaków oraz wyznakował nowe. W 2000 roku wyznakowano odcinek PKP Głuchołazy – PKP Paczków łącząc Główny Szlak Sudecki z czerwonym szlakiem w Górach Opawskich.
Obecnie Góry Opawskie posiadają bardzo gęstą sieć szlaków turystycznych. W ostatnich latach powstały ścieżki konne w Lesie Prudnickim oraz znakowane trasy dla narciarzy biegowych w okolicy Góry Parkowej i w masywie Biskupiej Kopy.
Po stronie czeskiej wytyczaniem szlaków zajmuje się Klub Czeskich Turystów (KCT).